Σημαντικός Προπονητής – Ξεχωριστός Αθλητής

6 βασικά χαρακτηριστικά της ΔΕΠ-Υ – 6 σημαντικές προπονητικές συμβουλές

Ορισμός

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα  είναι μια νευροβιολογική, αναπτυξιακή διαταραχή οργανικής αιτιολογίας, σύμφωνα με τα περισσότερα ερευνητικά δεδομένα. Η ΔΕΠ-Υ ασκεί αρνητική επίδραση σε πολλούς τομείς λειτουργικότητας του ατόμου και προκαλεί σοβαρές και επίμονες δυσκολίες τόσο στο ίδιο όσο και στο οικογενειακό και ευρύτερο κοινωνικό του περιβάλλον (οικογένεια, οικογενειακός περίγυρος, σχολική τάξη, αθλητική ομάδα κ.α).

Θα την αναγνωρίσουμε στους μαθητές – αθλητές, κυρίως μέσα από 3 έντονα και επίμονα συμπτώματα, καθώς αυτά δομούν τους 3 διαφορετικούς τύπους της  ΔΕΠ-Υ:

Οι 3 τύποι της ΔΕΠ-Υ

1. Απρόσεκτος τύπος μαθητή – αθλητή: Τα «απρόσεκτα» παιδιά έχουν δυσκολία στη συγκέντρωση προσοχής σε κάθε πλευρά της καθημερινότητάς τους και σε όλα τα πλαίσια που κινούνται.
2. Υπερκινητικός με ή χωρίς Παρορμητικότητα τύπος μαθητή – αθλητή: Τα «υπερκινητικά» παιδιά κάνουν τις πιο πολλές κινήσεις σε πλαίσια που δεν είναι κατάλληλα για αυξημένη κινητικότητα, συμπεριφορά που, ακριβώς επειδή είναι ενοχλητική, γίνεται ιδιαίτερα αισθητή στον περίγυρο. Τα «παρορμητικά» παιδιά έχουν την τάση για αυθόρμητες και γρήγορες ενέργειες που δεν επιδέχονται αναβολή.
3. Συνδυασμένος τύπος: Είναι ο πιο διαδεδομένος σε συχνότητα τύπος.

Τα 6 βασικά χαρακτηριστικά του μαθητή – αθλητή με ΔΕΠ-Υ που παρατηρεί ο Προπονητής

1. Δεν σταματάει να κινείται, κινεί νευρικά τα άνω και κάτω άκρα του και στριφογυρίζει συνεχώς στη θέση του. Κινείται συνεχώς και ενεργεί λες και είναι ένα “κουρδισμένο θορυβώδες παιχνίδι”. Όταν οι περιστάσεις απαιτούν ακινησία, δεν παραμένει σχεδόν ποτέ ήρεμο.
2. Παρενοχλεί τους συναθλητές του, κάνει αρκετά συχνά κωμικές εκφράσεις, μορφασμούς ή πειράγματα ώστε να προκαλέσει το ενδιαφέρον των συναθλητών του. Αναζητά μέσα στην ομάδα “συμμαθητές – συνεργούς” με κοινά χαρακτηριστικά, ώστε να σχηματίσουν ομάδα για παιχνίδι και φασαρία.
3. Μιλάει πολύ, διακόπτει τους άλλους, ο λόγος του σε κάποιες περιπτώσεις μοιάζει να είναι ακατάπαυστος. Διακόπτει τον Προπονητή όταν αυτός δίνει οδηγίες, κάνοντας ερωτήσεις ή λέγοντας σκέψεις άσχετες με την προπόνηση, διαταρράσοντας την εύρυθμη λειτουργία της ομάδας. Αντιμιλάει στον Προπονητή ή έχει εναντιωματική συμπεριφορά, συνήθως όταν πιέζεται στην προπόνηση.
4. Δείχνει ότι “χάνεται ή χαζεύει”, παρατηρεί κινήσεις και πράγματα που γίνονται γύρω του στον χώρο, εντός και εκτός της ομάδας, όταν τον ρωτάει ο Προπονητής, τις περισσότερες φορές δεν μπορεί να απαντήσει, δυσκολεύεται να ακολουθήσει μέχρι τέλους οδηγίες και αφήνει ανολοκλήρωτες ασκήσεις που απαιτούν διαρκή πνευματική προσπάθεια, όπως π.χ. ένα σύνθετο κινητικό μοτίβο που περιέχει συγκεκριμένα βήματα για να ολοκληρωθεί.
5. Πολλές φορές παρατηρείται ότι προσέρχεται στην προπόνηση ή ακόμα και σε αγώνες χωρίς να φέρει την κατάλληλη ενδυμασία ή τον απαραίτητο αθλητικό εξοπλισμό. 
6. Όταν ο αθλητής με ΔΕΠ-Υ οριοθετείται από τον Προπονητή, δείχνει να επιζητά την αρνητική επιβράβευση, δηλαδή προκαλεί τον Προπονητή σε σημείο τέτοιο να χάσει την ψυχραιμία του, να κάνει παρατήρηση, να φωνάξει, ακόμη και να αποβάλλει τον αθλητή από την προπόνηση, όλα αυτά απομακρύνουν τον αθλητή σταδιακά από την προπονητική διαδικασία.  Αυτός ο φαύλος κύκλος μπορεί να σπάσει όταν ο Προπονητής αποφασίσει να διαφοροποιήσει ορισμένες από τις κλασικές μεθόδους εκπαίδευσης που χρησιμοποιεί.

Διαχείριση της ΔΕΠ-Υ, τι πρέπει να γνωρίζει ένας Προπονητής

Η ύπαρξη ενός μαθητή με ΔΕΠ-Υ μέσα σε μια ομάδα μπορεί εύκολα να διαταράξει την ομαλή λειτουργία της, ιδιαίτερα αν ο μαθητής ανήκει στον συνδυασμένο τύπο, καθώς λόγω της διασπαστικής συμπεριφοράς, η ομαλή ροή θα διακόπτεται και θα αποσυντονίζει συμμαθητές και Προπονητή. Ο Προπονητής εδώ καλείται να υιοθετήσει συγκεκριμένες παιδαγωγικές αρχές, να βάλει γέφυρες επικοινωνίας μέσω της ενσυναίσθησης, να διαχειριστεί αυτές τις συμπεριφορές, αποβάλλοντας τους φόβους και τις προκαταλήψεις μέσα από την ομάδα. Πετυχαίνοντας έτσι να βοηθήσει τον συγκεκριμένο αθλητή, να προστατέψει τους υπόλοιπους μαθητές από πιθανή αποδιοργάνωση, και να διευκολύνει το διδακτικό έργο του σταδιακά. Όταν αυξάνεται η ευαισθησία ενός Προπονητή απέναντι σε όλους τους αθλητές του, αυξάνονται σταδιακά και οι πιθανότητες να πλαισιώσουν μόνοι τους την συμπεριφορά τους (αυτοέλεγχος, αυτοκυριαρχία)

1. Παρατήρηση – Αναγνώριση – Κατανόηση – Διαχείριση. Ένας Προπονητής, μέσω της παρατήρησης, αναγνωρίζει και αποδέχεται την αξία ότι κάθε μαθητής είναι μοναδικός και διαφορετικός από τους συνομήλικους συμμαθητές του. Αυτό σημαίνει ότι ο Προπονητής θα πρέπει να αναζητήσει και ανακαλύψει τις διαφορετικές δυνατότητες μάθησης, καθώς και τον διαφορετικό τρόπο που έχει ο μαθητής να προσεγγίζει το εκάστοτε πεδίο εκπαίδευσης, στην συγκεκριμένη περίπτωση για ένα άθλημα που καλλιεργείται μέσα σε ομάδα αθλητικού συλλόγου.
2. Συνεργατικό πνεύμα και Ολιστική προσέγγιση. Ο Προπονητής προτείνεται να αναπτύξει ένα κλίμα συμμαχίας με την οικογένεια του μαθητή, καθώς θα ζητήσει να έχει επικοινωνία με τους ειδικούς που συμμετέχουν στην εκπαίδευση του μαθητή (ειδικός παιδαγωγός, εργοθεραπευτής, λογοθεραπευτής, ψυχολόγος). Μέσα από την συνεργασία αυτή θα πάρει και θα δώσει πολύτιμες πληροφορίες για μια ολιστική προσέγγιση που θα φέρει θετικά αποτελέσματα και στο μαθητή και την ομάδα. Τέλος, ο Προπονητής θα πρέπει να διαμορφώσει ένα κλίμα θετικό και υποστηρικτικό μέσα στην ομάδα, καθώς ο ίδιος πρώτα πρέπει να σεβαστεί την διαφορετικότητα του μαθητή με ΔΕΠ-Υ και μετά να θέσει τις βάσεις ώστε να οικοδομηθεί μια αληθινή σχέση μεταξύ των μελών της ομάδας, σύμφωνα με τις αξίες της αποδοχής και του σεβασμού της διαφορετικότητας των προσώπων. “Άπαξ και δημιουργηθεί ένα περιβάλλον όπου αυτό που μετράει είναι το να νοιάζεσαι, δεν θα υπάρχουν πλέον λάθος αποφάσεις”(“Ο καλός δάσκαλος Σε τι ξεχωρίζει;” Todd Whitaker 2012).
3. Διαφοροποίηση στην διδασκαλία. Λόγω επανάληψης συγκεκριμένων απαραίτητων ασκήσεων κατά τη διάρκεια της προπόνησης, ο αθλητής με ΔΕΠ-Υ κουράζεται καθώς έχει χαμηλό κίνητρο (δεν διδάσκεται κάτι καινούργιο ώστε να υπάρχει έξαψη της περιέργειας) και ως αποτέλεσμα δεν καταφέρνει να παρακολουθήσει με συνέπεια τη διδασκαλία. Σε σχέση με τους συμμαθητές του, η κλασική μέθοδος διδασκαλίας δεν τον ωφελεί. Αποτελεσματικός τρόπος διδασκαλίας για τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ είναι η διαφοροποίηση των δραστηριοτήτων και των οδηγιών που δίνονται για την ολοκλήρωσή τους (π.χ. μείωση της έκτασης της δραστηριότητας και χωρισμός της σε μικρότερα τμήματα) και η επίτευξη μικρότερων (χρονικά και κινητικά) και πιο προσιτών στόχων, κ.α. Μια στρατηγική είναι επίσης οι εντολές κατά την προπονητική διαδικασία να είναι λιτές και σύντομες και να εμπλουτίζονται σταδιακά όταν ο μαθητής θα έχει κατακτήσει πλέον την προηγούμενη γνώση. Να δίνονται από κοντινή, φυσική απόσταση, ώστε να εξασφαλίζεται η βλεμματική επαφή του μαθητή.
4. Λειτουργικό εκπαιδευτικό περιβάλλον – Πλαίσιο και ξεκάθαροι κανόνες. Ο Προπονητής έχοντας τις πληροφορίες που χρειάζεται, αλλά και την στήριξη της ομάδας των ειδικών, θα δημιουργήσει ένα λειτουργικό εκπαιδευτικό περιβάλλον για όλους τους μαθητές, είτε έχουν ΔΕΠΥ, είτε όχι. Αυτό σημαίνει ότι: α) θα θεσπίσει ένα πλαίσιο συμπεριφοράς με ξεκάθαρους κανόνες για όλη την ομάδα, και με την σύμφωνη γνώμη και ψήφιση, π.χ. ανάταση της χειρός, όλων των μελών της ομάδας, β) η προγραμματισμένη αδιαφορία ή αλλιώς η απόσβεση σε ενοχλητικές συμπεριφορές (γκρίνια, παράπονα, θόρυβοι και προκλητική συμπεριφορά) που διαταράσουν την προπονητική διαδικασία, θα βοηθήσει τον Προπονητή να μην δώσει σημασία αλλά να τις αγνοήσει, μην παρέχοντας τη συνέπεια που θα τις ενισχύσει, εφόσον γίνονται από τους μαθητές για να «αποσπάσουν» την προσοχή που τόσο επιδιώκουν. Εδώ θα επισημάνω ότι συχνά οι μαθητές με ΔΕΠΥ θα αυξήσουν την ένταση και την συχνότητα, ή θα δοκιμάσουν νέες προκλητικές συμπεριφορές. Εννοείται ότι το πλαίσιο αυτό θα περιέχει θετικές και αρνητικές συνέπειες. Τα χαρακτηριστικά του Προπονητή (απόλυτο ύφος, σταθερότητα, συνέπεια, αποφασιστικότητα, ψυχραιμία, επιμονή και υπομονή) που θα εφαρμόσει τις αρχές αυτές, καθώς και η ακρίβεια στο χρόνο και στον τρόπο εφαρμογής τους, θα λειτουργήσουν καθοριστικά για την επίτευξη της εύρυθμης λειτουργίας της ομάδας.
5. Ο έπαινος και η θετική συμπεριφορά προς τους μαθητές με ΔΕΠΥ, είναι τεχνικές που ενισχύουν και αυξάνουν την συχνότητα της επιθυμητής συμπεριφοράς και βελτιώνει αισθητά την ποιότητα στις σχέσεις του Προπονητή με τον μαθητή. Ο Προπονητής πρέπει να κατευθύνει σκόπιμα την προσοχή του στον μαθητή (θετική ενίσχυση) όταν αυτός εκδηλώνει την επιθυμητή συμπεριφορά κατά τη διάρκεια της προπόνησης, χρησιμοποιώντας λεκτικές και μη-λεκτικές μεθόδους επιβράβευσης (έπαινος, ένα χαμόγελο, μια αγκαλιά, ένα θετικό νεύμα, ένα χτύπημα στην πλάτη κ.α.) προκειμένου να διατηρήσει την συμπεριφορά αυτή. Προτείνεται ο έπαινος να δίνεται αμέσως μετά την εκδήλωση της επιθυμητής συμπεριφοράς, να είναι αυθεντικός και ειλικρινής, π.χ “μπράβο που είσαι συγκεντρωμένος και ολοκλήρωσες τις ασκήσεις σου”, αντί να επιμένει να στηλιτεύει συνέχεια την αρνητική συμπεριφορά με το “σταμάτα συνέχεια να χαζεύεις” ή με το αντίστοιχο “παιδί μου, πόσες φορές πρέπει να στο πω για να καταλάβεις;”. Χρυσός κανόνας: Η ενίσχυση μιας θετικής συμπεριφοράς έναντι μιας αρνητικής που θέλουμε να εξαλείψουμε, είναι εγγύηση επιτυχίας και γέφυρα επικοινωνίας με τον μαθητή.
6. Αρχή της Επιτυχίας. Οι απαιτήσεις και οι στόχοι του Προπονητή από έναν αθλητή με ΔΕΠ-Υ, θα πρέπει να διέπονται από την αρχή της επιτυχίας. Με λίγα λόγια, το επίπεδο δυσκολίας των στόχων να προσαρμόζεται στο επίπεδο δυνατοτήτων του αθλητή. Όταν ο αθλητής καταφέρει να παραμείνει και να ολοκληρώσει έναν τροποποιημένο στόχο, θα βιώσει το αίσθημα της ικανοποίησης, το οποίο θα τον προτρέψει να επαναλάβει την διαδικασία. Αντιθέτως, αν οι απαιτήσεις του στόχου είναι αυξημένες ή λόγω των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών που συχνά συνυπάρχουν, είναι πολύ πιθανόν συχνά να απογοητεύεται και να παραιτείται (ακόμα και να εγκαταλείπει τελείως την δραστηριότητα) ή να προκαλεί με την αρνητική συμπεριφορά του την προσοχή του Προπονητή. Η διαδικασία επίτευξης ενός στόχου, σε συνδυασμό με την κατάλληλη προσέγγιση ενθάρρυνσης του αθλητή από τον Προπονητή, είναι πιο σημαντικά από τον ίδιο τον στόχο και την αρτιότητα του τελικού αποτελέσματος τις περισσότερες φορές.

Kανόνες του σημαντικού Προπονητή

• Ο σημαντικός Προπονητής καλλιεργεί θετική ατμόσφαιρα στην ομάδα, καθώς αυτό φέρνει αλλαγές στις συμπεριφορές μέσα στον αθλητικό σύλλογο. Αντιμετωπίζει κάθε άνθρωπο με σεβασμό και δεν υποτιμά την αξία του επαίνου.
• Ο σημαντικός Προπονητής πρέπει να γνωρίζει ότι, ένας αθλητής με ΔΕΠ-Υ είναι ένα φυσιολογικό παιδί, όπως όλοι οι συνομίληκοί του αθλητές, με τις ίδιες, ίσως και παραπάνω, ανάγκες για αγάπη, επιβεβαίωση, κατανόηση, ενθάρρυνση, σεβασμό καθώς έχει συνηθίσει να λαμβάνει μειωτική, προσβλητική και αποθαρρυντική συμπεριφορά.
• Ο σημαντικός Προπονητής διατάσσει, αναδιατάσσει, μεταβάλλει και προσαρμόζει τις εργαλειακές υποδομές που πλαισιώνουν την διδασκαλία του. Επίσης, το θέμα είναι να κατανοήσει ο Προπονητής ότι την ποιότητα μιας αθλητικής ομάδας την καθορίζουν οι άνθρωποι και όχι οι διάφορες προπονητικές που ακολουθούνται.
• Ο σημαντικός Προπονητής εστιάζει πρώτα στους αθλητές του, ενώ η ευρύτητα της οπτικής του αγκαλιάζει οτιδήποτε έχει να κάνει με την διαφοροποίηση (περιβάλλον, διδακτική υλη, στοχοθεσία και αξιολόγηση).
• Ο σημαντικός Προπονητής έχει υψηλές προσδοκίες απ όλους τους αθλητές του, μα ακόμη υψηλότερες από τον εαυτό του.
• Ο σημαντικός Προπονητής γνωρίζει ότι ο ίδιος και μόνο αποτελεί την παράμετρο της ομάδας του, στοχεύει πάντα στην αυτοβελτίωσή του και επικεντρώνεται στο μόνο πράγμα που μπορεί να ελέγξει: τις δικές του επιδόσεις.
• Άρα ο σημαντικός Προπονητής αποφεύγει τους χαρακτηρισμούς και τις επικρίσεις που στοχεύουν την νοημοσύνη, και στηλιτεύουν την προσωπικότητα του αθλητή, καθώς φυσικά και την σύγκρισή του με οποιοδήποτε άλλο αθλητή. Αυτό φυσικά σημαίνει ότι θα ενθαρρύνει τους αθλητές με ΔΕΠ-Υ να δοκιμάσουν, να ρισκάρουν, να δυσκολευτούν στην πορεία επίτευξης ενός στόχου και στην ολοκλήρωση ενός σκοπού. Θυμηθείτε ότι υπάρχουν παγκοσμίου φήμης πρωταθλητές και ολυμπιονίκες που έχουν δημόσια δηλώσει ότι είναι διεγνωσμένοι με ΔΕΠ-Υ, οι οποίοι μέσω των κατάλληλων μεθόδων και διαφοροποημένων προγραμμάτων οδηγήθηκαν σταδιακά στην κορυφή από τους σημαντικούς Προπονητές τους.

“Ένα από τα ομορφότερα πράγματα του επαγγέλματός μας είναι ότι η διδασκαλία παιδιών και αξία έχει και μπορεί να κάνει τη διαφορά, ειδικά για τους μαθητές μας. Από την άλλη, αν το επάγγελμά μας μοιάζει συχνά τόσο ψυχοφθόρο είναι επειδή η εν λόγω αξία και διαφορά της διδασκαλίας χτίζονται με καθημερινό κάματο κι επιμονή” (“Ο καλός δάσκαλος Σε τι ξεχωρίζει;” Todd Whitaker 2012).

Βιβλιογραφία:

“Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ Από τη θεωρία στην πράξη”, ΜΑΝΙΑΔΑΚΗ ΚΑΤΕΡΙΝΑ, ΚΑΚΟΥΡΟΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ, Gutemberg, 2016

“Ο καλός δάσκαλος Σε τι ξεχωρίζει;” Todd Whitaker, Πατάκης, 2012